Campagnenieuwsbrief: De Nederlandse politiek wordt opnieuw uitgevonden

Wat vertelt de belangrijkste peiling tot nu toe over de komende campagne?

Deze nieuwsbrief krijgt de komende maanden een andere vorm.
We krijgen onverwachte verkiezingen met nieuwe mensen en nieuwe partijen, middenin een tijd waarin de Nederlandse politiek opnieuw wordt uitgevonden.
Dat is zo fascinerend dat ik er wekelijks over wil berichten.

Er komt iets meer nadruk op actualiteit. We lopen de belangrijkste gebeurtenissen van de week kort langs. Wat betekent deze gebeurtenis? Wat zijn de belangrijkste vragen en inzichten? En wat is het grote plaatje? Af en toe kies ik een onderwerp uit waar ik dieper op in ga, zoals gebruikelijk. Het doel: op zoek gaan naar het ware verhaal van de verkiezingen van 2023. En wat dat verhaal betekent voor onze democratie.

In het nieuws - Verenigd Links en Omtzigt aan de leiding

De peiling - wat valt op?

• I&O kwam met de eerste belangrijke peiling van de campagne. Het hele politieke landschap verschuift door de entree van Pieter Omtzigt’s NSC. Waarom is deze peiling belangrijk? Het is de eerste met een kleinere Omtzigt-bias. In de vorige peilingen - waar hij vaak boven de 40 zetels peilde - bestond zijn partij nog niet. Dat betekent dat je mensen moet vragen wat ze zouden stemmen indien Pieter Omtzigt een partij opricht. Daarmee duw je ze al een beetje in de richting van die partij, omdat je met zo’n meteen suggereert dat het een belangrijke gebeurtenis/partij zal zijn. Zo’n “wat als”-peiling bevat een zware “bias” en is daarmee niet erg betrouwbaar.

  

• Daarnaast weten mensen na de presentatie van de nieuwe partij van Omtzigt ietsje meer over waar de man voor staat. Nog niet veel meer, maar wel een beetje. En dat geeft een iets zekerder oordeel over deze partij.

• Met deze peiling weten we voor het eerst hoe de startlijn er ongeveer uit ziet. Het is de peiling die de uitgangspunten van de partijen voor deze campagne markeert.

• Wat natuurlijk meteen opvalt is dat het hele politieke landschap verschuift: Omtzigt slokt veel stemmen op van andere partijen, maar ook PvdA/GL gaat goed uit de startblokken. Deze twee partijen vormen een eerste kopgroep. De eerstvolgende partij VVD zit al op een serieus verschil van 6 zetels met PvdA/GL en 9 zetels met NSC.

• Door al die verschuivingen staat voor een aantal partij marginalisering of zelfs het voortbestaan in de Tweede Kamer op het spel. Slechts 5 partijen scoren boven de 10 zetels. En maar liefst 10 partijen scoren 4 of minder.

• Hier een interessant Twitter-draadje van Simon Otjes over de peiling.

Omtzigt en de sociaaldemocratie

• Omtzigt trekt verschillende soorten kiezers aan. Hij heeft een redelijk brede aantrekkingskracht. Maar hoe gaat hij die kiezers - die verschillende standpuntvoorkeuren hebben - bij elkaar houden?

• Er werd ook al in verschillende andere media over bericht dat de christendemocratie een opleving lijkt te hebben, met BBB, NSC en CDA (en daarnaast nog CU/SGP). De christendemocratie is het verhaal van de dag. Maar is dat wel echt zo? Dat partijen als BBB en NSC hoog scoren, zegt daar in feite niks over. Want de echte vraag is dan: scoren zij hoog vanwege hun christendemocratische verhaal? Ik vermoed van niet. Dit zijn partijen die populistisch van aard zijn en vooral aantrekkingskracht hebben vanwege het afzetten tegen de oude politiek (beter gezegd: Mark Rutte) en het symbool staan voor nieuwe politiek. Dit staat geheel los van Christendemocratie.

• In het onderzoek staat de volgende passage over de aantrekkingskracht van Omtzigt:
  "Kiezers noemen vooral de persoon Pieter Omtzigt als pull-factor. Ze zien hem als betrouwbaar en eerlijk. Daarnaast roemen ze zijn dossierkennis, arbeidsethos, visie en zijn morele kompas. Kiezers zien hem als de belichaming van een mogelijke nieuwe politieke cultuur waarin het bestuur vernieuwd wordt en er beter naar de bevolking wordt geluisterd. "
  Daar zit geen Christendemocratie vleugje Christendemocratie bij.

• Het is ook interessant om te zien dat VOLT veel zetels kwijt raakt (aan Omtzigt?). Dit zijn niet bepaald Christendemocraten en zij zullen zich dus tot iets anders aangetrokken voelen. VOLT staat voor nieuwe politiek, maar Omtzigt wellicht nog net ietsje meer.

• Coen van de Ven schreef over de christendemocratie dit interessante artikel in De Groene.

Wat vindt de kiezer belangrijk?

Ook de belangrijkste onderwerpen zijn in beweging. Immigratie krijgt een duwtje naar beneden in vergelijking met de peiling van juli (toen immigratie veel in het nieuws was vanwege de val van het kabinet). Dat zal de VVD niet leuk vinden.

• Woningmarkt scoort hoog, betaalbaarheid, armoedebestrijding, etc zijn daar aan gerelateerd, via het overkoepelende onderwerp “de portemonnee”.

• Klimaat blijft het matig doen en stikstof lijkt geen rol te spelen. Beide reele problemen die catalysator zijn van andere problemen, maar bij de kiezer niet doorslaggevend lijken te zijn.

• Van de andere kant: in hoeverre spelen standpunten daadwerkelijk een rol in het stemgedrag? Dat blijft vaak onderbelicht. Mijn ervaring is dat ze zeer secundair zijn. Kiezers geven een zwaarder gewicht aan andere zaken, zoals vertrouwen in de lijsttrekker, algemene emoties en gevoelens bij de staat van het land, identiteitskwesties.

• Zorg bijvoorbeeld, scoort altijd zeer hoog in dit soort peilingen. Kiezers geven aan het erg belangrijk te vinden. Tegelijkertijd is er nog nooit een verkiezing in Nederland gewonnen of verloren op het onderwerp zorg. Het speelt uiteindelijk een marginale rol bij de stemkeuze.

Wat betekent dit allemaal?

1 - Een tweestrijd tekent zich af?

• Ik kon mijn duidingsdrang niet bedwingen en signaleerde op Twitter al een komende tweestrijd. Waarna Peter Kanne - de onderzoeker van I&O - mij er terecht op wees dat het daar nog veel te vroeg voor is.

• MAAR TOCH! Het is een interessant gegeven dat twee partijen/leiders zo aan kop gaan aan het begin van de campagne. En in een campagne is het altijd zoeken naar de tweestrijd. Campagneteams zijn bezig met de vraag tussen welke twee het zal gaan en hoe ze daar in godsnaam tussen kunnen komen. Want op het moment dat blijkt dat twee partijen strijden om de winst, doet de rest er steeds minder toe en wordt de aandacht opgeslokt door de twee strijdende partijen.

• Het is nu inderdaad nog te vroeg om een tweestrijd uit te roepen. Maar je ziet wel direct het effect van deze peiling, waarbij Timmermans en Omtzigt aan kop gaan.

  Zij domineren nu al de campagne, terwijl die nog niet eens echt begonnen is. Zij zullen het verhaal van september zijn. Trekken onevenredig veel aandacht naar zich toe.

• Krijgen we uiteindelijk ook echt een strijd tussen de (populistische) christendemocratie en de (groene) sociaal democratie? Alles kan nog veranderen. Er zijn nog ongelofelijk veel open eindjes en vragen. Zoals: waar staat Omtzigt eigenlijk voor? En wat het betekent het dat hij niet de grootste wil worden en zelf geen premier wil zijn? Dit zegt de peiling
  En gaat Timmermans daadwerkelijk overal linkse kiezers weghalen? Of staat er een alternatief voor hem op?

• Een vraag die mij bezig houdt is wat Timmermans zelf wil: voor hem zou de VVD als tegenstrever veel interessanter zijn dan Omtzigt. Zo mobiliseert hij het hele linkse veld, waarvan de kiezers staan te popelen om de VVD te vernederen (misschien wel de belangrijkste driver daar). Laat je de keuze aan Timmermans, dan zal hij Yesilgoz een interessantere tegenstander vinden dan Omtzigt. Dat geeft de VVD wat ruimte: zullen zij Timmermans uitdagen, dan is er een grote kans dat hij daarop ingaat.

• Want de VVD heeft wel een probleem. Yesilgoz is een aantrekkelijke nieuwe leider, maar wellicht nog wat onbekend. De partij heeft het potentieel om terug te komen. Maar dan moeten ze tussen Timmermans en Omtzigt komen die ver aan kop gaan en veel meer aandacht krijgen. Maar waarmee kan de VVD dat doen? Het is zeer onduidelijk wat na 13 jaar regeren het VVD-verhaal nog is. En al helemaal onduidelijk of dat deze verkiezing onderscheidend kan zijn. Welk onderwerp kan het breekijzer voor de VVD worden?

• Dit is misschien wel een van de meest interessante tabellen uit het onderzoek. Je ziet waar de partijen nog stemmen vandaan kunnen halen (en waaraan verliezen). En hier zie je heel duidelijk het effect van een mogelijke tweestrijd. Zowel Omtzigt als Timmermans hebben nog een gigantisch potentieel. Timmermans kan heel links aanspreken. En Omtzigt kan nog grote winst halen. 25% van de VVD-kiezers overweegt NSC, 57% van de BBB-kiezer. En maar liefst 59% van de D66-kiezers overweegt Timmermans (D66 staat op omvallen).

  

2 - De leiders

• Er zijn heel veel nieuwe mensen en nieuwe partijen die meedoen. Dat betekent een potentieel schuivend speelveld. In een vorige peiling stond deze interessante tabel over wat de kiezer vindt van een aantal politici. Wat opvalt is dat Timmermans zeer slecht scoort. Dat doet de vraag rijzen of hij zijn voorsprong en aantrekkingskracht weet vast te houden.

  

• Wat we qua leiderschap nog niet weten en wat bepalend kan zijn:

  • Wie wordt de premierskandidaat van NSC?

  • Wie wordt de premierskandidaat van BBB?

• Er gaat een race om bekendheid ontstaan tussen lijsttrekkers als Jetten, Yesilgoz, Bontenbal. Zij moeten in korte tijd bekend worden en vertrouwen opwekken bij de kiezers.

• Tegelijkertijd zijn Timmermans en Omtzigt weliswaar bekend, maar onbekend als politiek leiders. Zij hebben nu bij hun achterban een vorm van heldenstatus. Maar publieke opinie over deze twee gaat nog schuiven.

De debatten lijken dit keer cruciaal te gaan zijn. Die zijn het moment om te laten zien wie je bent en mensen te verbazen. En het moment om door het ijs te zakken.

Belangrijke vragen

Waar moeten we op gaan letten?

• Wie zijn de dark horses? Welke leiders kunnen door hun bekendheid te vergroten nog flinke sprongen maken?

• Wat zijn manieren voor andere partijen om "ertussen" te komen?

• Wie is de premierskandidaat van Omtzigt (en BBB)?

• Hoe gaat die lijst van Omtzigt er uberhaupt uitzien?

• Het is interessant om te volgen wat nou echt de thema's zijn die de kiezers belangrijk vindt. Gaat daar nog meer schuiven?

• Waar zit de ruimte? Omtzigt "verliest" 33% van zijn potentieel, maar die mensen zijn vast terug te winnen. Daarnaast zullen er ook nog veel mensen aangeven op hem te willen stemmen, die door vanalles en nog wat kunnen afhaken. Bijvoorbeeld zijn concrete plannen, hoe hij zich presenteert als lijsttrekker (dat is echt iets anders dan kritisch kamerlid zijn).

• Hoe gaat de VVD weer relevant worden? Je ziet het aan de media: het verhaal wordt gedomineerd door andere partijen. De partij moet voor het eerst knokken om relevantie.

• Is een tweestrijd tussen Timmermans en Omtzigt uberhaupt relevant, aangezien Omtzigt zegt geen premier te willen worden en niet de grootste te willen worden. Daarnaast gaan ze voor dezelfde onderwerpen: betrouwbare overheid (maar eigenlijk: een andere politiek), bestaanszekerheid (de portemonnee) en voor Timmermans ook nog klimaat erbij.

• En de kernvraag: hebben Timmermans en Omtzigt genoeg tijd om het te verkloten?

  Het grote plaatje

  Wat de uitkomst betreft is het grote plaatje duidelijk: het is een korte campagne, veel nieuwe gezichten, nieuwe partijen en daarmee heel veel onvoorspelbaarheid. Maar de centrale vraag blijft voor mij: hebben Timmermans en Omtzigt genoeg tijd om het te verkloten?

  De komende weken zal meer duidelijk worden over programma’s en premierskandidaten. En ook over wie met wie wil vechten.

  Tot volgende week! En schrijf je vooral in voor deze nieuwsbrief :)