Doen wat nodig was!
Waarom BBB zo'n monsterzege kon behalen
Ook de afgelopen week stond weer in het teken van de monsterzege van BBB bij de PS-verkiezingen. De “hot takes” vliegen je om de oren. Laat ik ook nog eens een duit in het zakje doen. Want volgens mij ligt de politieke oorzaak niet in de afgelopen jaren, maar veel verder terug.
Doen wat nodig was en de draagvlakparadox
Het verhaal van deze verkiezingen zit voor mij in de VVD-slogan “Doen wat nodig is” en in wat er 10-15 jaar NIET gebeurde.
Dat begon met de reden waarom het stikstofprobleem zo groot is geworden. En die heeft te maken met wat ik eerder de draagvlakparadox van onze democratische politiek heb genoemd. Om die te zien moet je een stap terugzetten. Een probleem als het stikstofoverschot is niet nieuw: het speelt al zeker sinds de beginjaren ‘10. Maar destijds werd niet (echt) ingegrepen, er werd uitgesteld. Er werden manieren bedacht om er op dat moment niet te veel pijn door te hoeven lijden.
Dit komt door een paradox die in het politieke proces zit. Die heeft te maken met de noodzaak om draagvlak te hebben voor het nemen van ingrijpende maatregelen.
Dat gaat als volgt: er wordt vroeg een probleem gesignaleerd, de urgentie is nog laag, maar maatregelen zijn toch al ingrijpend en draagvlak (nog) niet bestaand. Politieke conclusie: we doen nog niks want er is geen draagvlak.
Dat blijft de houding totdat de urgentie extreem wordt. Soms zo extreem dat er een crisis optreedt (hoi, stikstof). De maatregelen moeten nog heftiger, want er is te lang niet ingegrepen. En draagvlak wordt daardoor nog minder, zeker onder de groep die het hardst getroffen wordt. Gevolg: ook dan ga je niks doen, want er is geen draagvlak. Of je gaat wel iets doen en dan ontstaat er gigantische onrust. Mensen die getroffen worden door de maatregelen worden nog bozer, omdat de gevolgen vele malen groter zijn. En doe je niks, dan worden andere mensen nog bozer: de mensen die al heel lang aan het roepen waren dat je moest ingrijpen.
De paradox: als het probleem ontstaat is het nog beheersbaar en zijn maatregelen minder heftig, maar is het draagvlak niet groot genoeg om iets te doen. Wordt het probleem onbeheersbaar, dan moet je iets doen maar is het draagvlak nog kleiner omdat de maatregelen ineens extreem heftig moeten zijn. Het is onze politieke variant van “zachte heelmeesters maken stinkende wonden”.
Je ziet het bij de stikstofcrisis. Je ziet het bij klimaat, bij energie, bij monetair beleid, etc etc. We starten laat met het oplossen van een probleem, waardoor het oplossen steeds moeilijker op te lossen wordt en mensen steeds bozer.
Dan die VVD-slogan. Je kan niet ontkennen dat de VVD en dit kabinet bij een aantal zeer grote problemen inderdaad wil gaan doen wat nodig is. Ze kunnen niet anders.
Maar er zit veel meer in die slogan. Ik heb wel eens gegrapt dat ze hem beter hadden kunnen omdopen in “Doen wat nodig was”, want dat was treffender geweest. Voor veel van de problemen die nu het debat en de politiek beheersen, was het al veel eerder nodig om wat te doen. Iets dat niet (voldoende) gebeurd is. Dit valt niet één partij aan te wrijven. Dit is een zeer breed politiek probleem, niet alleen bij de VVD e niet alleen in Nederland. Door de draagvlakparadox wordt veel te laat gedaan wat nodig is. Totdat je alleen nog kan doen wat nodig was.
En is dat niet een groot deel van het verhaal van deze verkiezingen? En een belangrijke les. De traditionele partijen willen nu doen wat nodig is. Maar het was al veel eerder nodig. En het was toen ook gemakkelijker om te doen. Nu zijn alle problemen gegroeid. Wat nodig is, is inmiddels zo groot dat het voor veel mensen niet te bevatten of verkroppen is. De veranderingen veel te intens, ingrijpend en snel. En wanneer dat aan de hand is. Dan krijg je politieke aardverschuivingen.
Zoals een partij van boeren die de traditionele partijen wegvaagt en een monsteroverwinning boekt.
Voor wie wil weten wat er nu verder allemaal kan gebeuren, hoe we uit deze politieke crisis komen, raad ik aan om de posts van Klaas Dijkhoff hierover te lezen. Sowieso een volgtip!
Waarom de BankiersBurgerBeweging nooit werd opgericht
Er staat een nieuwe bankencrisis op de rol en het viel me ineens op dat de vorige bankencrisis gemakkelijk te vergelijken is met de stikstofcrisis. Beide zijn systeemcrises veroorzaakt door het gedrag van een minderheid. In 2009 waren dat banken en bankiers en in 2023 veehouderijen en de veehouderijgerelateerde multinationals eromheen. Beide zaten in een systeem waarin ze zelf grof geld konden verdienen en terwijl ze zelf niet hoefden op te draaien voor de verborgen kosten. Die werden en worden neergelegd bij het collectief, bij ons allemaal. In het geval van de banken ging het om de financiële crisis en de bailouts. En in het geval van de veehouderijsector om de stikstofcrisis, de kapotte natuur, de bouwstop en de gigantische bedragen die nu gereserveerd worden voor uitkoop. Een soort boeren-bailout.
En toen vroeg ik me af: waarom richtte Rijkman Groenink in 2009 eigenlijk geen BankiersBurgerBeweging op? Kijkend naar het succes van BBB en de overeenkomsten tussen de twee crises, zou de partij van de bankiers op grote steun hebben kunnen rekenen. Je ziet het verhaal voor je. Hardwerkende bankiers die iedere ochtend vroeg opstaan om naar hun werk te gaan en pas laat weer thuiskomen, moeten gewoon hun werk kunnen blijven doen! Zij zorgen ervoor dat mensen hun geld ergens kunnen stallen en daarmee eten kunnen kopen en op vakantie kunnen gaan!
Waarom er nooit een BankiersBurgerBeweging is opgericht ligt voor de hand. Mensen hebben geen sympathie voor bankiers, maar wel voor (het romantische beeld dat we hebben) van boeren. Maar toch, die overeenkomsten zijn er. En het laat zien hoe gek het eigenlijk is dat bankiers verguisd werden, terwijl een groot deel van Nederland op de protestkar van de veehouderij-miljonairs sprong.
Lees en luistertips
Ruraal onbehagen - Een erg interessant interview met hoogleraar Caspar van den Berg over het “ruraal onbehagen” dat hij al jaren zag aankomen. Hij vindt oorzaken bij de terugtrekkende overheid en het uitkleden van lokale voorzieningen. En niet zomaar bij de stikstofcrisis.
Nieuwe podcast - Samen met Erik Verweij maakte ik de nieuwe Nieuwe Vrije Praat-podcast over de monsterzege van BBB.
The age of AI has begun - Bill Gates met een lijvig stuk over de opkomst van AI. Waar hij veel positieve gevolgen ziet van deze revolutionaire technologie, maar ook risico’s. Onderstaande quote van Lenin vind ik - net als de twitteraar - overigens erg passen bij de opkomst van AI.
Hoe maak je goede keuzes? - Een podcast van (wederom) Klaas Dijkhoff, Bas Erlings en Tom de Bruyne over hoe je goede keuzes maakt. Mensen zijn daar niet van nature voor uitgerust. Een onderwerp dat mij erg bezighoudt en waar ik het zeker ook vaker over zal hebben in deze nieuwsbrief.
Dat was het voor deze keer. Vanaf nu gaan we weer naar het tweewekelijkse ritme!
Nog een extra berichtje. Je kunt ook betalende abonnee worden van deze nieuwsbrief, vanaf 30 euro per jaar. Daarmee steun je onze en mijn inzet en het helpt echt om de tijd vrij te blijven maken om dit te doen. Het hoeft niet, maar het helpt wel. Je kunt deze nieuwsbrief ook gewoon blijven lezen als je niet betaalt, het is helemaal aan jou (al is er soms content voor betalende abonnees).