Weer een Cameron-moment voor de VVD
En: aftellen tot Brussel
Er verschenen deze week twee interessante artikelen over de VVD, die beide gaan over de beweging die de partij op het punt staat te maken.
In de Groene Amsterdammer schrijft Marcel ten Hove over wat hij de grootste fout van de VVD vindt: het inruilen van het liberale vooruitgangsoptimisme voor het rechts-populisme.
In NRC roepen Mauk Bresser en Pim Tolmeijer van de JOVD op: VVD, stop met het populistische papegaaien, laat het liberale verhaal weer leiden.
De VVD staat op een van de belangrijkste kruispunten uit haar geschiedenis. Tegelijkertijd lijkt er een gelatenheid in de partij gekropen die gevaarlijk kan zijn. Ik zal proberen te omschrijven waarom. Er zijn electorale en principiele argumenten om niet met Wilders te gaan regeren.
Over de principiele is al veel gezegd - ook door mij - dus daar zal ik kort over zijn. Een liberale partij kan simpelweg niet regeren met Wilders, in wat voor een vorm dan ook. Dat schreef ik direct na 22 november al in dit stuk (het best gelezen stuk dat ik hier heb gepubliceerd). De kern: radicaalrechts is anti-liberaal. Geen stroming op zich, maar een verzet tegen de dominante stroming van het liberalisme. Niet tegen voorliggend beleid, maar tegen de liberale wereldvisie. Ga je met hen samenwerken, dan sta je als liberaal zelf op het menu. Je hoeft maar te kijken naar wie en wat Geert “Milders” de afgelopen weken heeft aangevallen, om te weten dat dat klopt.
Het principiele verhaal is bekend, maar krijgt nog niet voldoende gewicht in de discussie binnen de VVD omdat er vooral door een electorale bril gekeken wordt. Toch is regeren met de PVV electoraal gezien eveneens een enorm risico. Iedereen bij de VVD weet al sinds ongeveer 2015 dat - na zo lang regeren - er een gigantische en onontkoombare electorale klap zal komen. De vraag was enkel, wanneer? Die klap is er nog niet geweest, dus staat nog steeds te gebeuren.
Dan heb je als partij een keuze. Wil je dat die klap plaatsvindt op jouw voorwaarden of laat je het je overkomen, doordat je de klap zo lang mogelijk probeert uit te stellen? Daarvoor moet je jezelf steeds verder verwateren totdat je partij een lege huls is geworden.
We weten inmiddels dat regeren of aankruipen tegen radicaalrechtse partijen voor centrum-rechtse partijen een grote kans op irrelevantie meebrengt (zie vrijwel alle buitenlandse casussen). Irrelevantie op de wat langere termijn is de prijs die de VVD waarschijnlijk moet betalen voor regeren met de PVV. Dat werkt simpel: centrumrechtse partijen hebben lang de politiek gedomineerd, onder andere omdat kiezers die zich aangetrokken voelden tot radicaalrechtse partijen en punten (immigratie, afkeer van links/elite) een stem op die partijen niet op verjaardagsfeestjes konden uitleggen. Er stond een sociale prijs op. Normaliseer radicaalrechts - zoals in Nederland sinds de zomer 2023 is gebeurd - en die sociale prijs verdwijnt. Het gehele reservoir aan potentiele kiezers van radicaalrechts komt dan op drift en drijft weg van het midden.
Het zijn partijen als de VVD die electoraal het meest te verliezen hebben bij normalisering van radicaal rechts. En vreemd genoeg zijn het die partijen die er het vaakst aan meewerken. Stap voor stap en bijna onmerkbaar.
En nog vreemder is dat die stappen gezet uit angst voor een electorale klap op de korte termijn, terwijl ze juist bijdragen aan een grotere klap op de lange termijn.
De VVD heeft electoraal gezien dus twee keuzes. Een klap op korte termijn op eigen voorwaarden, met behoud van principes en een fundament om op te bouwen. Of een klap op langere termijn - maar niet veel langer - zonder behoud van de liberale principes. Iedere goede strateeg kiest het eerste. Iedere slechte tacticus kiest het tweede.
Eerder noemde ik de keuze van de VVD in augustus om de PVV niet meer uit sluiten een Cameron-moment, refererend aan de electorale gok van David Cameron om een EU-referendum te houden. Waarmee de populistische geest uit de fles was en zich een ongekend drama afspeelde.
Nu komt er weer zo’n moment aan. Het verhaal van de VVD dat de afgelopen jaren werd geschreven is het verhaal van een liberale partij die een volkspartij wilde zijn en uiteindelijk niets zou zijn. Maar het verhaal is nog niet klaar. Die laatste woorden zijn nog niet geschreven. Ze kunnen nog anders worden.
Toch lijkt - nu er al zoveel stappen zijn gezet in de verkeerde richting - de gelatenheid in de partij gekropen. Die gelatenheid is gevaarlijk. Die kan ertoe leiden dat niet meer helder is wat op het punt staat te gebeuren. Die kan doen denken dat er nog wel een stapje bij kan. Maar de stap die op het punt staat gezet te worden, is de laatste stap. Daarna zal de VVD anders zijn. Het is een stap die de partij voorgoed zal veranderen. Er mag niet vergeten worden dat hoeveel stapjes er ook al zijn gezet, de laatste - de onomkeerbare - is altijd de belangrijkste.
Die stap hoeft niet gezet te worden. Er zijn veel VVD’ers betrokken bij de beslissing. En velen van hen voelen zich er ongemakkelijk bij. Je hoopt dat zij zichzelf de komende weken de vraag stellen: waarom ben ik de politiek in gegaan? Wat had ik hier nog maar een jaar geleden van gedacht? Je hoopt dat zij geen gelatenheid voelen, maar hun liberale overtuiging laten spreken.
Aftellen tot Brussel
Campagnestrateeg (en mijn collega) Annemarie Litjens is samen met lobbyist Milos Labovic een podcast begonnen over de Europese verkiezingen. Die kan ik je van harte aanbevelen.
En dit is de link naar de substack-nieuwsbrief die zij de komende tijd zullen uitbrengen, om je op de hoogte te houden van wat er zich afspeelt rondom de Europese verkiezingen, in Nederland, in Brussel en in andere EU-lidstaten. Onderstaand hun meest recente Substack-nieuwsbericht!
Uitstekend stuk! Er is ook nog de simpele persoonlijke reden. Wilders is altijd bereid iedereen in het pak te naaien. En dat blijft hij ook doen. Je kan er dus van op aan dat hij je gaat belazeren. En niemand is daar beter in dan hij en hij is ook altijd bereid verder te gaan dan wie dan ook. Een strijd die je dus niet kan winnen.