De spreidingswet: Tijd om na te gaan wat ons bezielde

En mijn schrijfsels binnenkort ook in "TAFKA" Elsevier

Heuglijk nieuws! Vanaf februari mag ik iedere twee weken een column schrijven voor EW Weekblad.

Het weekblad - voorheen bekend als Elsevier - heeft een lange historie en met Hella Hueck als nieuwe hoofdredacteur een mooie toekomst. Ik vind het geweldig dat zij mij heeft gevraagd om daar aan bij te dragen.

Net als hier zal ik schrijven over het samenspel tussen politiek, democratie en de vrije samenleving. Degenen die deze nieuwsbrief lezen kennen mijn drijfveren, mijn dromen en mijn zorgen. Ik kijk er naar uit om daarover te schrijven in het grootste opinieblad van Nederland. De eerste column verschijnt op 5 februari online en daarna iedere twee weken.

Deze nieuwsbrief blijft natuurlijk gewoon verschijnen, op de manier die je van mij gewend bent!

Nog even over de spreidingswet

Nu het gekrakeel rondom de spreidingswet wat getemperd is, is het wellicht een goed idee om eens na te gaan wat ons bezielde.

Los van de inhoud viel mij vooral de manier waarop de wet bediscussieerd werd op. Op grimmige wijze. Het verdiende geen schoonheidsprijs en het is goed om er lessen uit te trekken.

In Europa komen veel vluchtelingen aan in de zuidelijke landen. Van daaruit reizen zij meestal door naar het noorden. Dat zijn de landen waar de meeste asielzoekers heen willen. In Europa gaat het al jaren over de vraag: kunnen we voor een betere spreiding zorgen van vluchtelingen over de EU-lidstaten?

De spreidingswet volgens DALL-E

Een Europese spreidingswet dus. Tijdens de discussie over de Nederlandse spreidingswet zag je iets vreemds. Sommige mensen die faliekant tegen Europese spreiding zijn, waren wel voor Nederlandse spreiding. En mensen die keihard tegen Nederlandse spreiding waren, zijn wel voor Europese spreiding. Liefst met dwang.

Het liet zien dat het debat over de spreidingswet niet principieel was. Dat de argumenten voor of de bezwaren tegen de wet dus ook niet principieel zijn.

Dat zou ook gek zijn, want de wet is niet zo vreemd. Het is een praktische wet, die bedoeld is om een nu voorliggend probleem op te lossen. Je kunt het erover eens of oneens zijn dat die wet er moet komen, maar vrijwel niet op principiële gronden.

Dat de discussie toch zo verhit was, liet zien dat de wet een symbool was geworden van iets anders. Dat de wet meer betekenis had gekregen dan enkel de woorden die erin beschreven staan. Het werd een identiteitskwestie. Een kwestie van winnen en verliezen. Een strijd tussen links en rechts. Althans, zo werd dat door sommigen gevoeld.

Polarisatie is vergif voor een democratie. En de discussie rondom de spreidingswet deed denken aan hoe polarisatie het Amerikaanse democratische systeem onwerkbaar heeft gemaakt.

Liliana Mason beschreef in haar boek "The Uncivil Agreement" hoe polarisatie democratie van binnen uitholt. Onderzoek laat zien dat gepolariseerde kiezers vooral bezig zijn met het voorkomen dat "de ander" wint. Meer nog dan met zelf winnen. Beleidsvoorstellen worden door die kiezers ook in dat licht gezien. Stel dat een gepolariseerde Republikeinse kiezer voor beleidsvoorstel A is. Op het moment dat die kiezer hoort dat het voorstel voorligt in de senaat en dat de Democraten ook voor zijn, verandert er iets. Wanneer de kiezer daarna wordt gevraagd of hij wil dat het beleidsvoorstel door de senaat komt, dan is de kans groot dat hij zegt "Nee". Hij heeft liever dat de Democraten verliezen, dan dat hij zelf het beleid krijgt dat hij wenst.

Tekenen daarvan zag je bij de spreidingswet. Tegenstanders zagen het niet als gewoon weer een wet die door de Eerste Kamer werd geloodst, maar als een overwinning van links. Ook journalisten gebruikten dat negatieve frame van de linkse overwinnaar. Zo zou Frans Timmermans zich "verkneukelen" volgens Telegraaf's Inge Lengton. Een stuk van de parlementaire redactie kopte "links juicht". In die krant werd over de spreidingswet gesproken als de dwangwet. Zonder aanhalingstekens. Alsof het geen frame was dat in het leven was geroepen door tegenstanders. Alsof het de eerste Nederlandse wet was, waar een component van (mogelijke) dwang in zat.

We zagen het in hoe Eric van der Burg werd beoordeeld. Zelfs een staatssecretaris die zich ondanks tegenslag na tegenslag het schompes werkte om te voldoen aan zijn opdracht - het opvangen van de vluchtelingen die naar ons land zijn gekomen - werd niet meer op waarde geschat. Door tegenstanders, in kranten, zelfs door sommige partijgenoten, werd hij weggezet als "links". Als historicus zeg ik daar bij: een tijd waarin Eric van der Burg wordt weggezet als links is een gevaarlijke tijd.

We zagen hoe in de Eerste Kamer - de "chambre de reflexion" - door politici van PVV en JA21 werd gesproken van verraad van de kiezer. Het was de taal van gepolariseerde politiek. Dit keer niet alleen hoorbaar op de extreme flanken, maar veel breder en ook in een grote krant. Voor de oplettende geïnteresseerde moet het al te bekend zijn voorgekomen. Dit waren Amerikaanse toestanden, met kiezersgroepen die elkaar gek maakten uit afkeer van de ander.

Wanneer we ervoor kiezen om het dwarrelende pad van de polarisatie te volgen, dan duwen we de redelijkheid en de samenwerking uit ons systeem. De les die we hieruit moeten trekken is simpel: doe dat niet.

Een paar linkjes

Twee artikelen verschenen deze week op Nieuwe Vrije Eeuw:

• Joost Smits die een AI-taalmodel ontwikkelde van Frits Bolkestein. Met ook een vermelding op GeenStijl.

• Max Patelski over de spreidingswet: https://denieuwevrijeeeuw.medium.com/eerlijke-opvang-en-strikt-asielbeleid-gaan-prima-samen-e7b860f49184

Op aanraden van Klaas Dijkhoff ben ik begonnen met de Cicero-trilogie van Thomas Harris. Absolute aanrader. Je kan hem in boekvorm lezen, maar het luisteren op Storytel is ook prima. Substack van Klaas is hier te vinden:

Tot de volgende keer!