Liberalen, sta op en verenigt u

Voor een liberale VVD in woord en daad

Op 30 november houdt de VVD haar congres. Ik werkte ooit voor die partij en ben er nog steeds passief lid van, maar niet meer van harte. De VVD is in rap tempo veranderd en dat tempo beangstigt me soms.

Mijn kritiek op de VVD is simpel. In de hele westerse wereld staan liberale verworvenheden onder druk. Er is een strijd gaande met radicale antiliberale krachten en liberalen zijn die aan het verliezen. Vergis je niet, ook dit gebeurt in een moordend tempo.
Wat doet mijn partij de VVD in deze strijd? Wat doet mijn partij om die zaken die ons liberalen het meest aan het hart gaan te beschermen? Mijn partij zit in een regering met Geert Wilders.

Toen de VVD de onderhandelingen voor deze coalitie aanging, was het nog mogelijk om gezond sceptisch te zijn. Ik kon al die liberale VVD'ers wel begrijpen die dachten: geef het een kans. 

Met geen mogelijkheid kun je dat als liberaal nu nog denken. Niet alleen als liberaal, overigens.

De enige rol die de VVD in deze coalitie als liberale partij had mogen hebben was die van bewaker van onze liberale waarden. Hoe gaat dat inmiddels?

De VVD deed niets toen Geert Wilders de staatsgevaarlijke racist Markuszower als vicepremier voordroeg. Pas toen de storm hierover al raasde volgde er gesputter.

De VVD deed niets toen Wilders het parlement wilde passeren om immigratiewetgeving erdoor te drukken. De VVD vond het vooral belangrijk dat het snel gebeurde, de manier waarop maakte niet zoveel uit.

In zoveel andere gevallen deed de VVD niets. Het zijn er te veel om op te noemen. “Niet reageren op het rood vlees,” zeggen de grote strategen dan. Dat kan je vinden wanneer de roodvlees-gooiers in de oppositie zitten, maar niet wanneer ze aan de macht zijn. Dan heeft ieder stuk rood vlees ineens consequenties.

Waar je had gehoopt dat de VVD Wilders een beetje in toom zou houden, gooit de partij er soms nog een schepje bovenop. Er is een wedstrijd gaande tussen op zijn minst drie coalitiepartijen om zo rechts mogelijk te zijn. Gebeurt er iets? Dan moet er snel en hard gereageerd worden. Bedachtzaamheid en beheersing delven het onderspit. Benoemen is het belangrijkst. Benoemen betekent in 2024: over elkaar heen buitelen om zo veel mogelijk headlines en likes te pakken.

Het is die houding die mij niet verbaasd deed opkijken toen Rosanne Hertzberger zei:  “Bij VVD en BBB zie je, en daar maakte ik me zorgen over, een mate van radicalisering. Ik heb weinig remmingen gezien.”

De realiteit in november 2024 is dat de VVD geen liberale grenzen aangeeft in het PVV-kabinet. De realiteit is dat de VVD eerder haar best doet om te lijken op de PVV, dan om de PVV te begrenzen.

De argumenten om met de PVV te gaan regeren komen inmiddels zwakzinnig over.

Het zou van verantwoordelijkheid getuigen, maar we zien iedere dag hoe onverantwoord het is.
Het zou eindelijk zorgen voor strengere immigratiewetgeving, maar dit kabinet doet daar werkelijk niets aan.
Wilders zou door de mand vallen en kiezers verliezen, maar hij blijft veruit de grootste en anderen vallen door de mand.
Wilders zou milder zijn geworden, maar hij is radicaler dan ooit.
Iedereen zou zich houden aan de rechtsstaatverklaring, maar niemand lijkt nog te weten wat daarin staat.
En Wilders zou veranderd worden door de macht, maar het is Wilders die alles en iedereen veranderd heeft.

Eigenlijk hoor je nog maar één reden: als wij niet hadden meegedaan, dan was het nog erger geweest. Tja. Zo kan je alles goedpraten.

In de VVD houden veel ontevreden mensen zich stil, ze zijn niet gewend om hun zorgen in het openbaar uit te spreken. Het resultaat is dat tegenwicht ontbreekt. Het gevolg van die stilte is dat de partij verandert. Dat is reeds gebeurd. De verandering is niet van progressief liberaal naar conservatief liberaal. Wie dat denkt die begrijpt de flanken in de VVD niet. De verandering is van liberaal naar populistisch. De VVD is van oudsher een liberale volkspartij. Dat was altijd de charme van de partij. Het populistische zat er altijd al in, daar is ook niets slechts aan. Maar het liberale had altijd de overhand. Nu is dat veranderd. Het populisme verdringt het liberalisme.

De VVD had nog een andere belangrijke positie in de Nederlandse politiek, in ieder geval het laatste decennium. Ze hield het verantwoordelijke midden bij elkaar. En ze hield radicaalrechts tegen. De VVD was altijd al de enige partij in Nederland die radicaalrechts kon tegenhouden of toelaten. Ze was de poortwachter tegen radicaalrechts en iedere democratie heeft zo’n poortwachter nodig. Nu is de VVD niet langer de poortwachter, maar de brug geworden die radicaalrechts toegang geeft tot de macht.

Hoe moet de partij verder? Om vooruit te komen moeten we eerst helder zien waar de partij last van heeft.

We zijn verslaafd aan kiezersonderzoeken die steeds hetzelfde zeggen en die niet blootleggen waar het in deze tijd echt om gaat. Die consequent de tijdsgeest missen.

We weten hierdoor niet meer wat ons eigen verhaal is. En lijken dat wel prima te vinden.

We zijn bang voor de kiezer en doen er alles aan om die te behagen, ook als we daardoor vergeten wie we zelf zijn (wat de kiezer vervolgens alleen maar verder wegdrijft).

We zijn een partij geworden die volgt, niet een die leidt.

We zijn een partij van de vorm geworden.

We zijn selectief geworden in wanneer we voor onze waarden opkomen. Selectief, want het moet politiek gezien natuurlijk wel uitkomen. Het moet electoraal gezien natuurlijk wel goed vallen.

De niksigheid heeft onze partij besmet.

Zoiets kan altijd gebeuren, maar dat het in 2024 is gebeurd is gevaarlijk. Na de overwinning van Trump kan niemand meer ontkennen dat er in de Westerse democratieën een strijd gaande is tegen wat liberalen belangrijk vinden.

Maar toch hebben veel liberalen dat nog steeds niet door. Zij geloven de demagogen als zij hen doen voorkomen dat ze eigenlijk voor hetzelfde strijden: voor strenge immigratieregels, tegen de islam en voor nieuwe politiek.

Zo doet zich een vreemde situatie voor. Waarin degenen die onder aanval liggen, onder voorwaarden bereid zijn om mee te werken aan hun eigen ondergang. Als de kalkoen die zich verheugt op kerstmis, niet wetend dat hij zelf op het menu staat.

Het is een van de grote problemen van het hedendaagse liberalisme. Liberalen zouden de eersten moeten zijn om de door hun vormgegeven wereldorde van vrijheid, gelijkheid en democratie te verdedigen. Maar als zelfs zij niet meer door hebben wat op het spel staat, op wie kunnen we onze hoop dan nog richten?

Nu is de hoop nog niet verloren. De VVD gaat een nieuw liberaal manifest schrijven. Toch vraag ik mij af: waarom eigenlijk? Waarom kom je met nieuwe woorden, als je daden bij voorbaat niet ermee rijmen?

Maar laten we het de poging waard noemen en wat input meegeven. Zo’n manifest kan alleen nuttig zijn wanneer het besef landt dat liberalisme wereldwijd onder druk staat. En niet als in “er worden pittige debatten gevoerd”. Nee. Het gaat veel verder.

In een blog schreef de Amerikaanse journalist Noah Smith het volgende over de wereldwijde trend naar illiberalisme en de overwinning van Trump:What all this means is that liberalism — the dominant global ideology of my youth — is now an underground rebellion. If you believe that individual human freedom and dignity are paramount, you’re now facing a world that wants to crush your ideals and enslave you to the will of various authoritarians. In America, you’re watching powerlessly as Trump remakes the country’s institutions, while in Eurasia you’re warily eyeing the suddenly unchecked power of China and Russia.

Dat is het uitgangspunt van een nieuw liberaal manifest.

Het begint ermee dat we weer moeten gaan beseffen dat vrijheid niet iets is dat je enkel beschermt tegen geradicaliseerd Amsterdams tuig dat op jodenjacht gaat, maar dat je dag in dag uit beschermt. Ook als het even niet uitkomt. Ook als het je kiezers kost. Ook als het is tegen degene met wie je in een coalitie zit. Ook als vrijheid beschermen betekent dat je even niet het pluche pakt. Dat het je je baan kost. Zetels kost. 

Vrijheid bescherm je niet selectief, maar altijd en overal waar het nodig is.

Het liberale verhaal is het mooiste verhaal dat ooit is verteld. Over vrijheid, gelijkheid, vooruitgang. Over democratie. Over het afwerpen van de ketenen van onderdrukking. Over het rotsvaste geloof in de positieve kracht van de mensheid als geheel en van ieder mens op zichzelf. Zonder de opkomst en overwinning van dat verhaal sinds de 18e eeuw hadden we nu nog steeds honger, gingen we veel jonger dood, waren we dommer, minder welvarend, minder vrij en minder onafhankelijk. En zonder dat verhaal gaan we een duistere 21e eeuw tegemoet. Een van stilstand, van strijd, van onvrijheid, van onbehagen.

Een nieuw liberaal manifest moet dat verhaal opnieuw aan de man brengen. Laten zien dat we weten wat er op het spel staat en dat we klaar zijn om het te beschermen. Een nieuw liberaal manifest moet een revolutionair pamflet worden. Liberalen moeten hun verworvenheden voor het eerst in decennia echt gaan verdedigen. Anders raken we ze kwijt.

In een liberaal manifest kan dat met woorden. Maar dat is niet genoeg. Een liberale partij is liberaal in woord en daad. De woorden gaan nu geschreven worden. Maar de daden kunnen daar niet op wachten. Al veel te lang wachten we op die daden. En de tijd tikt steeds maar door.

Sta op liberalen. En verenigt u.